Yazan Müge ALİEFENDİOĞLU
‘Propaganda’ kelimesi ile tanışık olsak da, detaylı bilgi sahibi olmakta fayda var, önemli, çünkü kelimenin tam anlamı ile bir propaganda çağında yaşıyoruz. İçinde bulunduğumuz dönem dijital iletişimin yaşamımızın hemen her alanında yer aldığı; istesek de istemesek de, gün geçtikçe artan oranda bu alana dahil olmak zorunda kaldığımız bir zaman dilimi. Her gün, iletişim bombardımanına tutuluyoruz ve mutemadiyen belirli konularda ikna olmaya çağrılıyoruz. Bu çağrılar, genellikle tartışma veya bilgilendirme yoluyla değil, sembollerin ve en temel insani duygularımızın manipülasyonu yoluyla yapılıyor. Dijital ara yüz, sosyal ilişkilerimizde, iş hayatımızda, okul hayatında, banka işlemlerinde, alışveriş yaparken ve diğer pek çok diğer alanda, bizi karşılayan, yönlendiren bir sistem. 2020 yılının, propaganda uygulamalarına en açık olduğumuz zaman dilimi olduğunu söylemek, abartılı olmayacaktır.
İletişim teknolojileri geliştikçe, propaganda mesajlarını iletmek için imajlar, çizgi filmler, posterler, broşürler, filmler, radyo şovları, TV şovları ve web siteleri gibi çok çeşitli araç ve medya yayınları kullanılmaya başlandı; ve son dönemdeki dijital teknoloji uygulamalarının gelişmesi ile birlikte, hesaplamalı propaganda yöntemleri geliştirildi ve sosyal medya, son derece elverişli bir araç olarak hepimizin hayatımıza girdi. Sosyal medya ile birlikte, botlar ve algoritmalar yeni propaganda araçları haline geldi. Sosyal medyada paylaşılan profil bilgileri, mesajlar, beğenilenler veya beğenilmeyenler, şahıslara özel neredeyse tüm bilgiler depolanmakta ve AI tarafından kullanılabilir algoritmalar oluşturulmaktadır. Depolanan bilgiler sadece şahıslarla sınırlı kalmıyor, pek çok kurumun bilgileri de, algoritma oluşturmak için yapay zekaya aktarılmaktadır. Bu devasa bilgi arşivi ve yaratılan algoritmaların, propaganda kampanyalarında kullanılmadığını söylemek imkansız.
Propaganda Nedir?
‘Propaganda’ kelimesi ilk kez 1600'lerde, Katolik Kilisesi tarafından Protestan öğretilerini gözden düşürme faaliyetlerini tanımlamak için kullanıldı. Harold Lasswell, propagandayı şöyle tanımlamıştır: "Önceden belirlenmiş amaçlar ve hedeflere ulaşmak amacıyla ve psikolojik manipülasyonlar yoluyla, hedef olarak seçilen bireylerin veya grupların, fikirlerini ve eylemlerini etkilemeyi hedefleyen bilinçli faaliyetler.”
Propaganda teknikleri, kitleleri ikna etmeye hizmet eder. Propaganda materyallerinin geliştirilmesi ve eyleme dökülmesi için, ikna edici yumuşak güç teknikleri kullanılılır. Edward Bernays, 1929 yılında yaptığı bir söyleşide, "Propaganda bizi kuklalar haline getiriyor. Propaganda kampanyalarını organize edenlerin, manipüle ettiği görünmez iplerle yönetiliyoruz" demiştir. Bernays, Propaganda adlı kitabında, “Kitlelerin örgütlü alışkanlıklarının ve fikirlerinin bilinçli olarak kullanılması ve yönlendirilmesi, demokratik toplumlar için önemli bir etkendir. Toplumun bu görünmeyen mekanizmasını manipüle edenler, ülkemizin gerçek yönetici gücünü oluşturuyorlar. Yönetiliyoruz, zihinlerimiz ve zevklerimiz şekillendiriliyor, fikirlerimiz varlıklarının farkında olmadığımız insanlar tarafından manipüle ediliyor.’’ açıklamalarını yapmıştır.
Tarihte, propaganda yöntemlerinin en etkili ve aynı zamanda en dramatik sonuçlarının alındığı dönem Nazi Almanyasıdır. Bir kitle üzerinde, önyargılar oluşturacak yöntemler kullanarak, duyguları aktive ederek, belirli bir fikri veya bir nedenselliği kabul ettirecek propaganda yöntemleri, Nazilerin güçlerini pekiştirmek ve 1930'ların ortalarında, bir “Aryan ulusal topluluğu oluşturmak için kullandıkları en güçlü araçlardan birisi olmuştur. Nazilerin, propaganda tekniklerini hükümetin kilit unsuru haline getirmeleri dikkat çekicidir. Hitler’in şansölye olarak ilk etkinliklerinden birisi, ‘’Reich Kamu Aydınlanma ve Propaganda Bakanlığı’nı kurmasıdır; Hitlerin öngörüsü, bilgiyi kontrol etmenin, orduyu ve ekonomiyi kontrol etmek kadar önemli olduğu varsayımıdır. Hitler, Joseph Goebbels'i propaganda uygulamaları için yönetmen olarak atadı. Goebbels uygulamaya koyduğu Nazi propaganda yöntemleri ile birlikte, gazete, film, radyo, afiş ve mitinglerden, müzelere, sergilere ve okul kitaplarına kadar, neredeyse her türden Alman medyasına nüfuz etti. Hitler, Mein Kampf'ta, amacına ulaşmak için, propagandanın "birkaç noktayla sınırlı kalmaması gerektiğini ve halkın son üyesi sizin sloganınızla neyi hedeflediğinizi anlayana kadar, söylemlerin sloganlarla birlikte harmanlaması gerektiğini yazdı. ‘’Sloganı feda ederek çok yönlü olmaya çalışırsanız, etki ortadan kalkacaktır" dedi.
Nazilerin Yahudi karşıtı filmleri, gazete karikatürlerini ve hatta çocuk kitaplarını dağıtması, Yahudilere karşı asırlık önyargıları uyandırdı, buradaki propaganda yöntemlerinin dramatik sonuçlarını hepimiz az yada çok biliyoruz. 1930'larda yer alan bir diğer örnek ise, Stalin'in yürüttüğü muazzam ve yine dramatik sonuçları olan kampanyalardır. Hitler ve Stalin’in gerçekleştirdiği kampanyaların üzerinden neredeyse 100 sene geçmiştir; peki günümüzde neler oluyor, propagandanın artık bir sorun olmadığına inanıyormuyuz?
Propaganda Her Yerde!
Propaganda, hem gamalı bir haç kadar ön planda, hem de keyif veren bir şaka kadar yakınımızda olabilir. İkna edici teknikler, politikacılar, reklamcılar, gazeteciler, medya mensubları ve insan davranışlarını etkilemeyi amaçlayan gruplar tarafından düzenli olarak uygulanmaktadır. Propaganda kampanyaları, alkollü araç kullanımının azaltılmasında olduğu gibi, fayda amaçlı kullanılabilir; yada bir seçimi kazanmak için yalan bilgileri yaymak, veya sigara şatışını arttırmak, veya saldırganlığı özendirmek, veya bilimsel gerçekliği olmayan bir pandemi yaratmak gibi, negatif yönelimler için de kullanılabilir. Hedef pozifif yada negatif doğrultuda olabilir.
Propagandanın amacı algıları etkilemektir, bireylerdeki düşünce ve davranışların, propagandayı düzenleyenlerin hedeflerine uygun hale getirilmesi için ortaya konan bilinçli faaliyetlerdir. Propaganda genellikle organize bir grup tarafından gerçekleştirilir, örneğin bir siyasi parti veya bir sağlık kurumu veya bir ilaç şirketi gibi…
Propaganda ve Sosyal Medya
Cep telefonları ve İnternet, ikna etmeye yönelik mesajların akışını hızlandırdı. Günümüze değin ilk kez, dünyanın dört bir yanındaki vatandaşlar, birbirleri ile bu denli iletişim halindeler. Tabiki bu harika bir gelişme, ancak bir bedeli var. Bilgi devrimi hepimizde aşırı bir bilgi yüklenmesine yol açtı, dozaşımı denilebilir, insan ergonomisine uygun olmadığı açık, insanlar her gün yüzlerce mesajla karşı karşıya kalıyor. Yapılan araştırmalar, birçok insanın mesajları daha hızlı işleyerek, ve mümkün olduğunca "bilişsel önyargılar" olarak adlandırılan zihinsel kısayolları kullanarak, bu baskıya çözüm bulduklarına ışık tutuyor.
Propaganda kampanyalarını düzenleyenler kestirmeleri severler, özellikle de mantıklı düşünceyi kısa devre yapanları. Kestirme kısa yolları, duyguları kışkırtarak, güvensizlikleri kullanarak, korku yaratarak, dilin belirsizliğinden yararlanarak ve mantık kurallarını esneterek oluştururlar. Yakın tarihte yer alan Hitler ve Stalin örneklerinde olduğu gibi büyük başarılar yakalıyabiliyorlar.
Son yirmi yılda gelişen bilgi teknolojileri, dijital arayüz ve AI, propaganda kampanyalarını, geçmiş yıllarda hayal bile edilemeyecek bir seviyeye taşıdı. Online propaganda kampanyaları, çevrimiçi forumlardaki bilgi akışını kontrol etmek için bot adı verilen bilgisayar kontrollü hesapları kullanıyorlar ve bu botların erişimini, ‘sockpuppets’ adı verilen sahte kullanıcı profilleri yardımıyla artırıyorlar. Bu yetmiyormuş gibi, bir kişinin çevrimiçi davranışları ile ilgili bütün verileri, hangi mesajların o kişiyi en çok etkileyeceğini bulmak için kullanılıyor ve algoritmalar yaratılıyor; birebir farkına varamadığımız ama herhangi bir konuda ikna olmamızı sağlayan dijital mekanizmalar.
Bilgi akışımızdaki mesajların gerçekliğini garanti etmek için başkalarına güvenemeyiz, örneğin ‘fact checker’ yada teyit siteleri’ gibi özel sektörün kontrolündeki hesaplara. Her birimizin, işleri daha güvenilir hale getirmek için üzerine düşen görevleri var; bağımsız kaynaklardan araştırabiliriz, sorular sorabiliriz, ve bir mesajın doğru olduğuna inanma sürecinde rol oynayan motivasyonlarımız üzerinde analitik düşünebiliriz. Propaganda tekniklerinden haberdar olmak, tartışmak, örneklerle incelemek ve zihinsel öz savunma stratejileri geliştirmek son derece önemli hale gelmiştir çünkü algılama mekanizmalarımız karmaşıktır ve çoğu zaman zihnimizin ve duygularımızın neyi nasıl işlediğinin bilincinde olamıyoruz.
Propaganda Analizi Bir Çözüm Olabilir mi ?
Propaganda analizi yapabilmek, propaganda kampanyaları düzenleyenlerin kullandığı hileleri ortaya çıkarır ve bizleri yönlendirdikleri kestirme yollara direnmenin yöntemlerini bulmamızı sağlar. Propaganda analizi yapabilmek, içinde bulunduğumuz ‘doz aşımı bilgi çağı’nın yarattığı toksik etkilere karşı bir panzehirdir, detoks yapabilmek için, algılarımızı kontrol edebilmek için önemlidir. İşte bu düşüncelerle yola çıkarak propaganda konulu bir yazı dizisi hazırladım ve bugün yayınlanan bunların ilki, ikinci yazıda tekrar görüşmek üzere; takibe devam edin ve sağlıcakla kalın.
Referanslar:
- https://www.facinghistory.org/holocaust-and-human-behavior/chapter-6/visual-essay-impact-propaganda
- https://medium.com/lessons-from-history/the-tragic-success-of-nazi-propaganda-8f6a04926592
- https://propagandacritic.com/
- Eduard Bernays / Propaganda https://www.voltairenet.org/IMG/pdf/Bernays_Propaganda_in_english_.pdf
